GDO Nedir?
GDO’ların Doğuş Hikayesi
GDO, Genetiği Değiştirilmiş Organizma anlamına gelir. Şimdi kelime kelime inceleyelim.
Genetik olarak genleri ifade eder. Genler, hücrelerin nasıl büyüdüğüne ve geliştiğine dair bir dizi talimat zincirinden oluşan DNA’lardan oluşur. Bu, bazı değişikliklerin veya ince ayarların bu kısımda yapıldığı anlamına gelir. Ve bir de Organizma kelimesine sahibiz. GDO‘lar söz konusu olduğunda, çoğu insan sadece ekinleri düşünür. Yine de bir ‘organizma’ sadece sadece bitki değildir; Bakteri ve mantarlar dahil tüm canlıları ifade eder.
Bunu akılda tutarak GDO‘lar, genetik kodları bir şekilde değiştirilmiş canlılardır. Yüzyıllardır devam eden geleneksel ıslah, iki farklı kaynaktan gelen tüm genlerin karıştırılmasını (çaprazlanmasını) içerirken, bir GDO üretmek çok daha karmaşıktır.
Tarla koşullarında iki bitkiyi çaprazlamak yerine, laboratuvarda tek tek hücrelere bir veya iki gen yerleştirirler. Yine de, daha önce de belirtildiği gibi, modifikasyon teknolojisi mikroorganizmalar üzerinde de kullanılabilir. Örneğin bakteriler, hastalıkları iyileştirebilecek ilaçlar veya bunları önleyen aşılar üretmek için genetik olarak değiştirilmiştir. Genetiği değiştirilmiş bir kaynaktan gelen yaygın olarak kullanılan bir ilaç, şeker hastalığını tedavi etmek için kullanılan insülindir, ancak başka pek çok ilaç da vardır.
GDO oluşturma süreci çok küçük adımlarla başlar. Bilim adamları, tek bir hücrenin çekirdeğindeki DNA’ya bir gen eklenmesiyle devam eder. Değişiklik için kullanılan DNA o kadar küçüktür ki, en güçlü mikroskop altında bile görülemeyebilir. Bir hücre ne kadar küçük olsa da, tek küçük çekirdeğe paketlenmiş muazzam miktarda DNA vardır. Bu küçük alana ne kadar DNA paketlendiğine dair bir fikir vermek gerekirse, tek bir mısır hücresinin tüm DNA’sını çekirdekten çıkarıp uçtan uca sıraya dizseniz, yaklaşık 185 cm uzunluğunda olur. Bu muazzam miktardaki DNA’nın içine çok küçük bir parça yerleştirilir. Organizmanın genetik kodunun büyük bir çoğunluğu bu süreçte tamamen değişmeden kalır.
Bu tek hücre değiştirildikten sonra, bilim insanı, büyümeyi ve gelişmeyi teşvik etmek için onu doğal olarak oluşan bitki hormonlarıyla tedavi ederek çalışmasını sürdürür. Bu tek hücre bölünmeye başlayacak (bu, herhangi bir organizma için doğal büyüme sürecidir) ve ortaya çıkan hücreler, bütün bir bitki olana kadar özel işlevler üstlenmeye başlayacaktır. Bu yeni bitki nihayetinde eklenen gene sahip tek bir hücreden türetildiği için, rejenere bitkideki tüm hücreler bu yeni geni içerecektir.
İstenilen gen kodunun yerine başka bir gen aktarılarak oluşturulan bu yeni organizmaya da Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) denir.
GDO’ların Kullanımı Alanları
Çiftçiler mahsullerini ekerken, genellikle iyi bir verimi engelleyebilecek üç şeyden endişe ederler:
1- Böcekler
2-Yabani Otlar
3- İklim Şartları
Günümüzde dünya çapında yetiştirilen GDO‘lu ürünlerin çoğu, böcek veya yabani otların neden olduğu sorunları ele almaktadır (ancak bazı GDO‘lar şu anda beslenme için test edilmektedir). Böcekler söz konusu olduğunda, yalnızca kendisiyle beslenen çok özel böcek türünü uzaklaştırabilen genetiği değiştirilmiş bitkiler vardır. Bazı mahsullerde bu, pestisit uygulama ihtiyacını önemli ölçüde azaltmıştır. Diğer GDO‘lu bitkiler, belirli herbisitlere dirençli olacak şekilde geliştirilmiştir, böylece yabancı ot kontrolünü daha kolay ve daha ucuz hale getirir.
Bugün GDO‘lardan en fazla faydayı doğrudan görenler, çiftçiler ve tarım şirketleridir. Tüketiciler olarak, muhtemelen doğrudan fayda görmüyoruz (bitkilerin besin özellikleri geliştirilirse bu, gelecekte değişebilir). Bununla birlikte, pek çok GDO‘lu mahsulde, göz atarak farkına varamayacakları ikincil faydalar vardır. Örneğin, daha düşük maliyet, daha az toprak erozyonu (çünkü toprak işleme yabani ot kontrolü için gerekli değildir), daha az böcek ilacı uygulama ve diğerleri.
Ancak, GDO yöntemlerini yalnızca bitkilerde kullanılmadığını söylemiştik. GDO‘lar ayrıca hastalıkları tedavi etmeye veya önlemeye yardımcı olan birçok ilaç ve aşı üretmek için kullanılır. GDO‘lardan önce, birçok yaygın ilacın kan bağışçılarından, hayvan bölümlerinden ve hatta kadavralardan çıkarılması gerekiyordu. Bu ilaçların, hastalıkların bulaşma riski, tutarsız kalite ve güvenilmez tedarik gibi bir dizi sorunu vardı. GDO‘lu ilaçlar daha tutarlıdır ve aynı kontaminasyon riskini taşımaz.
Böcekler ve GDO’lar Arasındaki İlişki
Dışarıda binlerce böcek var. Böcekler, tırtıllar, bal arıları ve çok daha fazlası. Ortalama bir çiftçinin tarlası bu böceklerin çoğuna ev sahipliği yapıyor. Bazıları mahsul için gerçekten iyidir, ancak birkaçı zararlı olabilir, bunlara zararlılar denir. İyi böcekler genellikle zararlıları yiyen, topraktaki mahsul kalıntılarını parçalayan veya arı söz konusu olduğunda birçok meyve ve sebzenin tozlaşmasına yardımcı olan böceklerdir.
Haşereler mahsule gerçekten zarar verebilir. Nadir durumlarda, mahsulü yiyerek veya bitkinin kendisini öldürerek tüm bir tarlanın mahsulünü bile mahvedebilirler. Bununla mücadele etmek için çiftçiler, böcek ilacı kullanımı da dahil olmak üzere çeşitli yaklaşımlar kullandılar. Pestisitler, haşerelerin bitkiye zarar vermesini ya böceği doğrudan öldürerek ya da bitkinin etrafında böceğin beslenememesi için zehirli bir bariyer oluşturarak engelleyecek kimyasallardır.
Pestisitlerin bazı olumsuz sonuçları vardır. Bu kimyasallar tarladaki faydalı organizmaları da öldürebilecek yetenektedirler, çiftçi için maliyetlidirler ve bazı hayvanlar için olduğu kadar bunları uygulayan işçiler için de tehlikeli olabilirler. Bunlar, bilim insanlarının haşere dirençli genetiği değiştirilmiş mahsuller geliştirmelerinin nedenlerinden bazılarıdır. Bitkinin kendisini zararlılara karşı dirençli hale getirmek için birçok mahsulde pestisit uygulama ihtiyacını ortadan kaldırdı veya büyük ölçüde azalttı.
Bir mahsulü zararlılara karşı nasıl dirençli hale getirirsiniz? Bilim adamları, bitkinin protein üretim sistemini değiştirerek, daha önce bulunmayan bir proteini artık üretebildiler. Bu özenle seçilmiş protein, belirli böcekler için toksiktir. Temel olarak, onu yerler ve mideleri parçalanır. Bu protein o kadar özel olarak belirli zararlıları hedef alır ki onu yiyen diğer böcekleri, hayvanları veya insanları etkilemez. Aslında o kadar spesifiktir ki, arılar veya kelebekler gibi “iyi” böcekleri bile etkilemez.
GDO‘lu mahsuller bal arılarına veya kelebeklere zarar vermez. Aksine, kendilerine zarar veren pestisit ihtiyacını azaltabilirler. Genetiği değiştirilmiş mahsulleri yiyen böcekler, bazı durumlarda, genellikle onları öldüren proteine direnç geliştirmeye başlayabilir. Bugün harika çalışan bazı modifikasyon teknolojileri, bazı böcekler direnç geliştirdikçe daha az etkili hale geleceği için, bu gelecekte göz önünde bulundurulması gereken bir şeydir.
Vücudunuz ve GDO’lar
Şimdi gelelim en can alıcı noktaya…
GDO‘lar nispeten yenidir ve yeni olan her şey gibi, bu bitkilerin kullanımıyla ilgili birçok konu hakkında çelişkili görüşler vardır. Çok dikkat çeken alanlardan biri de bu GDO‘lu bitkilerin ve bunları içeren gıdaların yemenin güvenli olup olmadığıdır.
Nasıl bilebiliriz ki? GDO‘lar, tükettiğimiz diğer bitki gruplarından daha detaylı bir değerlendirmeden geçmiştir. Hemen hemen tüm durumlarda GDO‘lar, bir veya iki yeni protein üreten sadece bir veya iki genin eklenmesiyle geleneksel bir bitkiden farklıdır. Bu proteinlerin kökeni ve işlevi iyi anlaşılmıştır. Örneğin, proteinler, alerjik reaksiyonlara neden olabilecek herhangi bir özelliğe sahip olmamaktadırlar ama emin olmak için incelenirler. Amerika Birleşik Devletleri’nin bilim ve teknoloji konularında ulusa bağımsız, objektif tavsiye veren bir numaralı kaynağı olan Ulusal Bilim Akademisi, GDO’ların insan sağlığı için güvenli olduğu sonucuna varmıştır. Aynı sonuca dünyanın dört bir yanından çok sayıda prestijli sağlık ve bilim kuruluşu tarafından ulaşılmıştır. Buna ek olarak, GDO‘ların piyasada olduğu yirmi yıl boyunca, genetiği değiştirilmiş organizmalar nedeniyle herhangi bir sağlık sorunu meydana gelmemiştir.
Bunun yanında GDO‘lu bitkilerin ekolojik dengeye zarar verdiği görüşü hakimdir. Gen aktarılarak protein sistemi değiştirilen bitkiden beslenemeyen böcek türü zamanla yok olacak ve ondan beselenen böcek türü de besinsiz kalacak ekolojik piramit bozulacak görüşü hakimdir.
Şu anda Dünya’da ve özellikle Amerika’da, belli başlı GDO‘lu üretilen ürünler; Mısır, pamuk, buğday, soya fasulyesi, pirinç, yonca ve şeker pancarıdır.
Şimdilik, ülkemizde GDO‘lu bitki üretim meteryali, mahsülü girişi ve üretimi yasaktır (ama şimdilik). Çünkü zamanın neler getirebileceğini bilemiyoruz.
Bir gerçek vardır ki tüm bu endişelerin üstünde duran. Bu kadar Dünya nüfusu nasıl beslenecek? GDO‘yla mı yoksa keşfedilecek daha üstün teknolojiyle mi?